تعیین بافت خاک به روش دستی (لمسی) - راهنمای گام‌به‌گام
مقدمه:
بافت خاک، یکی از خصوصیات مهم خاک است که تعیین آن در بسیاری از علوم، کاربردهای اساسی دارد.
برای دسترسی به مقاله بافت خاک، تحلیل‌ها و کاربردهای آن به لینک زیر مراجعه فرمایید:
" بافت خاک: روشهای تحلیل و کاربردها"
برای دسترسی به نقشههای خصوصیات مختلف خاک (بافت، محتوای کربن آلی خاک، وزن مخصوص ظاهری ، طبقه‌بندی ، فرسایش‌پذیری، ظرفیت آب قابل دسترس و آلبدو) استان‌های مختلف ایران به لینک زیر مراجعه فرمایید:
"پایگاه نقشههای خصوصیات مختلف خاک همه استان‌های کشور ایران"
روش دستی (لمسی) یکی از ساده‌ترین و سریع‌ترین روشهای تعیین بافت خاک است که بدون نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی قابل انجام می‌باشد. این روش بر اساس ویژگی‌های فیزیکی خاک مانند چسبندگی، شکل‌پذیری و احساس دانه‌بندی کار می‌کند.
وسایل مورد نیاز
نمونه خاک خشک و عاری از سنگ ریزه
آب مقطر یا آب معمولی
دستکش (اختیاری)
مراحل انجام آزمایش
گام ۱: آماده‌سازی نمونه خاک
خاک را به مدت ۲۴ ساعت در هوای آزاد خشک کنید.
خاک را با دست الک کنید تا کلوخه‌ها از بین بروند.
یک مشت خاک (حدود ۵۰ گرم) بردارید.
گام ۲: آزمایش اولیه (خاک خشک)
خاک را بین انگشتان فشار دهید:
خاک شنی: احساس دانه‌دانه بودن و ریزش سریع از بین انگشتان.
خاک رسی: احساس نرمی و پودری شکل.
خاک لومی: ترکیبی از هر دو حالت.
گام ۳: آزمایش رطوبت (خاک مرطوب)
به خاک کمکم آب اضافه کنید تا حالت خمیری پیدا کند (نه خیلی خشک، نه خیلی گل‌آلود).
خاک را بین انگشت شست و سبابه مالش دهید:
خاک شنی: احساس سایندگی (مانند سمباده نرم).
خاک رسی : احساس صابونی و چسبنده.
خاک سیلتی: احساس ابریشمی و نرم.
گام ۴: آزمایش فشردگی (Ribbon Test)
خاک مرطوب را به شکل یک نوار درآورید:
اگر نوار شکسته نشد، خاک رسی است.
اگر نوار کمی شکست، خاک لومی رسی است.
اگر اصلاً نوار تشکیل نشد، خاک شنی است.
طول نوار تشکیل‌شده:
بیش از ۵ سانتیمتر: خاک رسی.
۲ تا ۵ سانتیمتر : خاک لومی رسی.
کمتر از ۲ سانتیمتر : خاک لومی یا شنی.
جدول تشخیص بافت خاک به روش دستی
|
خاک رسی |
خاک لومی |
خاک شنی |
ویژگی |
|
پودری، بسیار نرم |
نرم، کمی چسبنده |
دانه‌دار، غیرچسبنده |
احساس خشک |
|
صابونی، بسیار چسبنده |
نرم و کمی چسبنده |
ساینده |
احساس مرطوب |
|
نوار بلند (>۵ سانت) |
نوار کوتاه (۱-۲ سانت) |
غیرممکن |
تشکیل نوار |
|
بسیار کند |
متعادل |
بسیار سریع |
زهکشی |
نکات کلیدی برای دقت بیشتر
نمونه خاک باید عاری از مواد آلی (مانند ریشه گیاهان) باشد.
از آب زیاد استفاده نکنید تا خاک حالت گلی پیدا نکند.
برای خاک‌های لومی-رسی، آزمایش را ۲-۳ بار تکرار کنید.
مقایسه با روشهای آزمایشگاهی
دقت روش دستی: مناسب برای کشاورزان و ارزیابی‌های اولیه )حدود 70 تا 80 درصد)
دقت آزمایشگاه: با دستگاه هیدرومتر یا لیزر دیفرکشن) حدود 95 درصد)
کاربرد نتایج
کشاورزی: انتخاب محصول مناسب (مثلاً خاک رسی برای برنج، خاک شنی برای هندوانه(
باغبانی: تنظیم برنامه آبیاری و کوددهی
ساخت‌وساز: تشخیص خاک مناسب برای پی‌ریزی
هشدارها
این روش برای خاک‌های شدیداً شور یا آهکی نیاز به اصلاح دارد.
در صورت وجود شن زیاد، ممکن است خطا داشته باشد.
نتیجه‌گیری
روش دستی یک تکنیک کم‌هزینه، سریع و کاربردی برای تشخیص اولیه بافت خاک است. برای نتایج دقیق‌تر، ترکیب آن با آزمایش‌های سنجش از دور یا آزمایشگاهی توصیه می‌شود.