مکانیابی درGIS
مقدمه
آیا تا به حال فکر کرده‌اید:
چرا برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران همیشه شلوغ‌تر هستند؟
چگونه شرکت‌های بزرگ موقعیت ایده‌آل برای احداث کارخانه‌های جدید را پیدا می‌کنند؟
چه راز علمی پشت انتخاب مکان‌های استقرار ایستگاه‌های مترو و اتوبوس در شهرهای بزرگ نهفته است؟
چرا مغازه‌هایی که نزدیک ایستگاه‌های مترو هستند، فروش بیشتری دارند؟
چرا در فصل بازبودن مدارک شاهد ترافیک سنگین در سطح شهرها هستیم؟
چرا مخزن بسیاری از سدهای احداث شده در ایران در بسیاری از اوقات خالی از آب است؟
پاسخ فقط یک جمله است: مکانیابی هوشمندانه یا بدون تفکر
نقش سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکانیابی
همان‌گونه که می‌دانید، GIS، ماهیتا" علمی جغرافیایی بوده و لذا هر موضوعی که مربوط به مکان است در محدوده علم جغرافیا و GIS قرار می‌گیرد.
از بین همه موضوعاتی که به مکان و بالتبع آن علم GIS مربوط است، در پروژه‌های مکانیابی، پهنه‌بندی و شناسایی مکان‌های مناسب برای کاربری یا هدف خاص بیشترین لزوم برای استفاده از GIS احساس می‌شود.
استفاده از GIS در مکانیابی به قدری اهمیت دارد که استفاده از آن، سبب موفقیت قابل توجه و عدم استفاده از آن سبب شکست و ایجاد بحران شدید می‌گردد. نمونه‌هایی از شکست‌های ناشی از این کوتاهی مدیریتی به قرار موارد زیر است:
لزوم استفاده از علم GIS در مکانیابی
روش‌های قدیمی انتخاب مکان بر اساس تجربه شخصی یا مشاهدات محدود، امروزه با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند:
طبق پژوهش‌های وزارت صمت ایران، استفاده از GIS در مکانیابی پروژه‌ها تا ۴۰٪ هزینه‌ها را کاهش داده است. هم‌چنین، ۷۵٪ از برندهای موفق ایرانی در حوزه خرده‌فروشی از تحلیل‌های مکانی برای توسعه شعبات استفاده می‌کنند.
علم GIS، به‌دلیل 5 قابلیت زیر در مکانیابی، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد:
مراحل مکانیابی با GIS:
روش‌های مکانیابی با GIS، بسیار متنوع است اما به‌طور کلی شامل مراحل کلی زیر است:
برای مکانیابی برای هر موضوعی ابتدا باید معیارهای مناسب را انتخاب نمود. این معیارها از مطالعه پیشینه تحقیقاتی و تجربه افراد مجرب در قالب پرسش‌نامه استخراج می‌گردد. به‌طور مثال برای مکانیابی احداث شهر می‌توان معیارهایی چون فاصله از گسل، فاصله از منابع آب، شیب، عدم وجود سازندهای حساس زمین‌شناسی و .... را در نظر گرفت.
برای دسترسی به نقشه‌های موجود در پایگاه داده به لینک زیر مراجعه فرمایید:
"پایگاه داده نقشه‌های کشور ایران و استان‌های آن"
برای دسترسی و دانلود رایگان نقشه گسلهای ایران بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"دانلود رایگان نقشه شیپ فایل گسلهای کشور ایران"
محدوده‌های تناسب به سه روش استفاده از پیشینه تحقیقاتی، بررسی نتایج پرسشنامه‌های پرشده افراد مجرب و یا استفاده از شواهد استخراج می‌گردد.
در استفاده از شواهد، به‌طور مثال وجود گونه‌های جنگلی بلوط در شیب‌ها، سازندهای زمین‌شناسی و محدوده مشخصی از درجه حرارت و بارندگی، می‌تواند در استخراج محدوده‌های تناسب معیارهای مختلف در مکانیابی جنگل‌کاری با گونه بلوط راهگشا باشد.
برای دسترسی و دانلود رایگان نقشه زمین شناسی ایران بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"دانلود رایگان نقشه زمین شناسی کشور ایران"
برای دسترسی و دانلود نقشه‌های متغیرهای زیست اقلیمی کشور ایران و استان‌های آن بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"دانلود نقشه‌های متغیرهای زیست اقلیمی کشور ایران و استان‌های آن"
به‌طور کلی دو نوع مدل ارایه داده برداری (Vector) و سلولی (Raster) در GIS وجود دارد. مدل وکتور برای داده‌های گسسته و مدل رستر برای داده‌های پیوسته مناسب است. گرچه قالب نقشه‌های طبقه‌بندی شده داده‌های پیوسته، مدل وکتور است.
نکته دیگر در انتخاب نوع مدل ارایه داده، قالب نقشه‌های ورودی ابتدایی است زیرا تبدیل مدل‌های رستری و وکتوری به یکدیگر با جابجایی در عوارض همراه می‌باشد.
از طرف دیگر هر کدام از مدل‌های رستر و وکتور دارای توابع جداگانه‌ای برای تلفیق نقشه‌ها هستند که گاه اجبار استفاده از یک تحلیل خاص که فقط در یک نوع مدل ارایه داده (وکتور یا رستر) امکان‌پذیر است، سبب تغییر قالب همه نقشه‌ها می‌شود.
برای دسترسی به آموزش مفاهیم سیستم اطلاعات جغرافیایی بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"آموزش مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی"
روش‌های تلفیق نقشه‌ها بسیار متنوع و متفاوت است. منطق بولین، فازی، استفاده از روش‌های سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری (DSS) برای تعیین وزن معیارها و انواع روش‌های خوشه‌بندی، نمونه‌هایی از این روش‌ها هستند.
برای دسترسی به آموزش‌های سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری در سایت درس گستر به لینکهای زیر مراجعه فرمایید:
"آموزش مدل مرتبه-اندازه و رتبه بندی شهرها و مناطق"
"آموزش آنتروپی شانون و سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری: وزن‌دهی به شاخص‌ها برای بهینه‌سازی انتخاب‌ها"
"آموزش رتبه‌بندی هوشمند گزینه‌ها در DSS : روش SAW و تحلیل حادثه‌خیزی جاده‌ها"
در نهایت چه محدوده‌هایی از نمرات نقشه نهایی دارای تناسب بالا، متوسط و یا بدون تناسب برای یک موضوع خاص است. بدیهی است انتخاب حدود آستانه (Threshold) باید با استدلال‌های علمی و منطقی صورت گیرد.
برای دسترسی به دوره‌های آموزشی مرتبط به موضوع مکانیابی در GIS در سایت درس گستر بر روی لینکهای زیر کلیک کنید:
"آموزش مکانیابی عرصه های مستعد تغذیه مصنوعی (پخش سیلاب) در " GIS
"آموزش شناسایی مناطق مسکونی بحرانی با مدل بیلدر: تکنیک‌های نوین برای تحلیل و مدیریت بحران"
"آموزش تهیه نقشه وقوع زمین لغزش(Landslide) مبتنی بر شواهد (Evidence) با نرم افزارArcGIS "