کاربرد نقشه شیب در مدیریت منابع طبیعی
مقدمه
نقشه شیب به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، کاربردهای گسترده‌ای در مدیریت منابع طبیعی دارد. این نقشه که میزان تغییرات ارتفاعی زمین را نمایش می‌دهد، در برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار منابع طبیعی نقش حیاتی ایفا می‌کند.
شیب زمین یکی از پارامترهای مهم توپوگرافی است که تأثیر مستقیمی بر توزیع منابع طبیعی، فرسایش خاک، جریان آب و پوشش گیاهی دارد. تهیه نقشه شیب با استفاده از مدل رقومی ارتفاع DEM) ) و تحلیل‌های GIS امکان‌پذیر است.
برای اطلاع از جزییات آموزش مفصل در مورد تهیه نقشه شیب و شیب در GIS بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"آموزش تهیه نقشه های شیب و جهت شیب درنرم افزار ArcMap"
کاربردهای نقشه شیب در منابع طبیعی
1. مدیریت آبخیزها
تعیین جهت جریان آب سطحی و تهیه نقشه جریان تجمعی
تعیین مرز حوضه‌های آبخیز
شناسایی مناطق مستعد سیلاب: با افزایش شیب، فاصله خاکریزها کاهش و هزینه‌های احداث این سازه افزایش می‌یابد. همچنین در مناطق با شیب کم، به‌دلیل کاربری کشاورزی، عرصه‌های مناسب پخش سیلاب اشغال شده اند.
کاهش شیب سبب رسوب ریزدانه‌ها شده و نفوذ کاهش می‌یابد لذا مخروط افکنه و کلا" عرصه‌های با نفوذ بالا برای احداث پخش سیلاب مشاهده نمی‌شود.
برنامه‌ریزی برای احداث سازه‌های آبخیزداری: معمولا" با افزایش شیب، ضرورت احداث سازه‌های آبخیزداری و هزینه‌ها افزایش می‌یابد. همچنین دسترسی به محل احداث سازه‌ها، معمولا" با افزایش شیب، کاهش می‌یابد.
بررسی میزان آبگیری، میزان عملیات خاکبرداری و خاکریزی لازم در سدهای آبخیزداری
محاسبات مختلف در هیدرولوژی مانند محاسبه زمان تمرکز، محاسبه ضریب سیلاب و ضریب CN: با افزایش شیب، زمان تمرکز و ضرایب سیلاب و CN و در نتیجه دبی سیلابی افزایش می‌یابد.
2. حفاظت خاک و کنترل فرسایش
شناسایی مناطق با شیب بحرانی (بالای 30 درصد).
تعیین اولویت‌های اجرای عملیات آبخیزداری.
برنامه‌ریزی برای کشت روی خطوط تراز.
3. مدیریت جنگل و مرتع
تعیین مناطق مناسب برای چرا.
برنامه‌ریزی عملیات جنگلداری.
شناسایی مناطق مستعد زمین‌لغزش: با افزایش شیب، پتانسیل وقوع زمین لغزش در سازندهای حساس به لغزش، افزایش می‌یابد.
4. برنامه‌ریزی کشاورزی
تعیین کلاس‌های شیب برای کشت محصولات مختلف:
از لحاظ آمایش سرزمین، شیب مناسب برای کاربری‌های کشاورزی آبی، کشاورزی دیم، احداث باغ و مرتعداری به‌ترتیب افزایش می‌یابد گرچه نوع محصول در شیب مناسب کاربری‌های بالا بسیار تعیین کننده است.
شناسایی مناطق مناسب برای کشت دیم.
برنامه‌ریزی سیستم‌های آبیاری.
5. مطالعات زیست محیطی
تحلیل ارتباط بین شیب و پراکنش گونه‌های گیاهی.
شناسایی مناطق حساس اکولوژیکی.
برنامه‌ریزی کریدورهای حیات وحش.
روش تهیه نقشه شیب
برای تهیه نقشه شیب مراحل زیر به‌ترتیب انجام می‌شود:
برای دسترسی به پایگاه نقشه‌های DEM کل کشور ایران بر روی لینک زیر کلیک کنید:
"پایگاه داده نقشه‌های مدل‌های رقومی ارتفاع کل کشور ایران"
نتیجه‌گیری
نقشه شیب ابزاری ضروری برای تصمیم‌گیری در مدیریت منابع طبیعی است. با تحلیل دقیق این نقشه می‌توان برنامه‌ریزی بهتری برای استفاده پایدار از منابع طبیعی انجام داد و از تخریب این منابع ارزشمند جلوگیری کرد.