شناسایی زمین‌های کشاورزی در عکسهای هوایی (شرایط محلی)
مقدمه
اراضی کشاورزی سهم عمده‌ای از اراضی را به خود اختصاص داده و لذا در اکثر کشورهای جهان، محدوده و مسائل مربوط به آن از اهمیت خاصی برخوردار است. در ایران با ملی شدن برخی از اراضی کشور از سوی دولت، همیشه اختلافاتی بین دولت و مردم بر سر تعیین مرز بین اراضی ملی و مستثنیات وجود داشته است و لذا تشخیص اراضی ملی و مستثنیات (به‌خصوص اراضی کشاورزی) در عکسهای هوایی (به‌عنوان مهم‌ترین مرجع تشخیص) از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
علاوه بر نقش تن، بافت، الگو، شکل و ... در شناسایی اراضی کشاورزی، آشنایی به شرایط محیطی بسیار مهم است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
نقش آشنایی با شرایط محیطی در شناسایی اراضی کشاورزی
آشنایی با شرایط محیطی و محلی در تفسیر عکسهای هوایی بسیار مهم و ضروری است. وضعیت توپوگرافی و شیب، بارندگی، جنس خاک و ... در تغییر خصوصیات عکس هوایی (شکل، بافت، تن، الگو و ... ) موثر است. مثال‌هایی از موضوع فوق‌الذکر به‌قرار زیر است:
تغییر در جهت شیب، سبب تغییر در میزان پوشش گیاهی، ضخامت و میزان رطوبت خاک می‌شود. شیب‌های شمالی معمولا" دارای پوشش گیاهی، ضخامت خاک و رطوبت خاک بیشتری می‌باشند و لذا تغییر تن ناشی از تغییر جهت شیب، نباید به تغییر کاربری تفسیر گردد.
آموزش " آموزش تهیه نقشه‌های شیب و جهت شیب درنرم افزار ArcMap" در سایت درس گستر
با افزایش بارندگی، تاج پوشش اراضی مرتعی و جنگلی افزایش یافته و با ایجاد تن تیره، ممکن است اراضی کشاورزی تلقی گردد. گاه اراضی کشاورزی در بین اراضی جنگلی انبوه به‌علت تاج پوشش کمتر دارای تن روشن‌تری می‌باشند. لذا وجود تن تیره‌تر همیشه دلیلی بر کاربری کشاورزی نمی‌باشد.
در صورتی که، تاریخ عکس هوایی مربوط به فصل بهار باشد، به علت وجود پوشش گیاهی طبیعی، تن تیره دلیل محکمی بر وجود کاربری کشاورزی نمی‌باشد. در این فصل در اکثر نقاط ایران، رشد گیاهان یک‌ساله، تاج پوشش قابل توجهی ایجاد می‌کند.
نقشه‌های "متغیرهای زیست اقلیمی کشور ایران" در سایت درس گستر
در بسیاری از نقاط کشور، به‌علت وجود تعداد دام زیاد و خارج از ظرفیت مراتع، میکروتراس‌هایی ایجاد می‌گردد که ممکن است به اشتباه شخم تفسیر گردد. لذا آشنایی با نوع اشتغال جوامع محلی و تعداد دام موجود، کمک شایانی به تشخیص صحیح اراضی کشاورزی می‌نماید.
به دلیل مبنا قرار گرفتن عکسهای هوایی دهه 40، به عنوان مرجع تشخیص اراضی کشاورزی و ملی و هم‌چنین کمبود وسایل نقلیه موتوری در آن زمان، امکان قرار گرفتن اراضی کشاورزی در فاصله زیاد از روستا عملا" وجود نداشته و اراضی کشاورزی معمولا" در فاصله معقولی از روستا قرار دارند.
موانع طبیعی مانند رودخانه، صخره‌ها و ... سبب محدود شدن فعالیت‌های انسانی منجمله کشاورزی می‌گردد. لازم به ذکر است تغییر شرایط موانع طبیعی به واسطه فعالیت‌های انسان (مانند احداث پل) می‌تواند سبب توسعه فعالیت‌های انسانی در ورای موانع مذکور گردد.
برای مثال، در صورتی که روستا در یک طرف یک رودخانه‌ای خروشان قرار داشته و پلی برای عبور روستاییان موجود نباشد، امکان وجود اراضی کشاورزی در طرف دیگر رودخانه وجود ندارد.
تغییر ارتفاع در یک منطقه خاص سبب تغییر نوع پوشش گیاهی و بالتبع آن، تن، بافت و الگو در عکسهای هوایی می‌شود. به طور مثال، جتگل‌های ارس معمولا" در ارتفاع بالاتر از 1500 متر قرار داشته و یا پوشش مرتعی در ارتفاعات بالا، متراکم و به صورت بالشتکی است.
برای بررسی ارتفاع یک منطقه از نقشه مدل رقومی ارتفاع (DEM) استفاده می‌شود.
نقشه‌های "مدل رقومی ارتفاع (DEM) کشور ایران" در سایت درس گستر
نتیجه‌گیری
علاوه بر عوامل شناخته شده شکل، تن، رنگ، الگو و ... در تفسیر عکسهای هوایی، شناخت شرایط محیطی نقش به‌سزایی در تشخیص صحیح اراضی کشاورزی و ملی دارد و به‌همین دلیل در بسیاری از موارد بازدید زمینی جهت کنترل نتایج تفسیر انجام می‌گردد.
آموزش " دوره تفسیر عکسهای هوایی (استاد ماجانی، وبینار برگزارشده) " در سایت درس گستر
آموزش " ارتو فتو کردن عکسهای هوایی با نرم افزار Geomatica "در سایت درس گستر